lunes, 26 de octubre de 2009

Agora (y III)

Terceira e prometo que derradeira entrega da enciclopedia que me estou a escribir sobre a nova película de Alejandro Amenábar. Logo de analizar no post anterior algúns dos aspectos clave, como a profundidade das persoaxes principais ou as confrontación relixiosas que tiveron lugar en Alexandría, vamos a intentar cerrar esta crítica comentando outros dos puntos fortes que se tratan na película e que contribúen a convertir a Ágora nun excelente film, máis tendo en conta como está a industria do séptimo arte.

Astronomía:
Hipatia, a filósofa máis famosa de Alexandría nesa época, aparece como unha muller racional, intelixente, continuamente intrigada por entender cómo funcionan as cousas que a rodean, obsesionada por atopar unha explicación lóxica para descifrar os misterios do universo. Cegada polas ensinanzas que pregoaron os sabios da grecia clásica durante séculos, basadas nun modelo ególatra que sitúa a Terra como o centro inmóvil do universo sobre o que xiran os demais corpos, describindo órbitas circulares, acepta o modelo de Ptolomeo como a xustificación máis plausible para explicar, de maneira global, todo o que acontece no universo. Un modelo que lle confire unha esencia máis armoniosa, centrado no círculo, símbolo da perfección e da divinidade, pero que presenta sustanciais incoherencias con algunhos fenómenos que se podían observar habitualmente, como os movementos dos planetas Venus e Mercurio, ou a variación de tamaño do Sol segundo a época do ano.

Estas contradiccións faran que Hipatia se cuestione a exactitude do modelo xeocéntrico e inicie a búsqueda dun modelo máis lóxico que permita explicar, de forma máis sinxela e racional, o que se pode observar no ceo de Alexandría. Esa búsqueda vaina levar a desempolvar as hipóteses de Aristarco de Samos, un dos filófosos teóricos antigos que máis me chamaron a atención dende sempre. Un home que foi capaz de obviar as conviccións socias da súa época e plantexar un modelo heliocéntrico no que o sol era o centro e o resto de planetas xiraban entorno a el seguindo unha órbita circular. O interesante de Aristarco, ademais de ir en contra da pensamento popular, é que foi capaz de imaxinar un universo heliocéntrico 20 séculos antes de que Nicolás Copérnico demostrara empíricamente que a Terra xiraba ao redor do Sol, coa significativa desvantaxe de que os aparellos empregados por Aristarco eran sensiblemente máis rudimentarios e menos precisos que os empregados polos astrónomos do século XVI.

Hipatia, seducida polo heliocentrismo, comeza a afastarse das irracionais crenzas paganas que a acompañaron ata ese momento e das erróneas ideas herdadas ao longo da historia, para buscar probas que corraboren as súas revolucionarias teorías. Eses plantexamentos contrarios á fé cristiana e a súa negativa a aceptar os preceptos e aseveracións que nela se predican, convírtena nunha perigosa enemiga do obispo Cirilio, quen non dubidará en acusala públicamente de muller impía e de feiticeira, o que desencadeará o seu asasinato a mans da obediente masa parabolana. Un feito que se repetiu ao longo de toda a historia con outros librepensadores, físicos, astrónomos, ... que foron asasinados por soster ideas contrarias ao dogma cristiano.

Resulta especialmente conmovedora a escea onde, unha exaltada e feliz Hipatia, tenta explicarlle, de forma sinxela, ao seu sorprendido axundante a razón pola que se ve o Sol con diferentes tamaños en diferentes épocas do ano, debuxando unha elipse sobre a area que emula a órbita que describe a Terra. O mesmo acontece coa escea da morte desta brillante muller, satisfeita por comprender un pouco mellor a realidade que a rodea, é asasinada a mans do escravo Davo, quen evita desa forma o posterior sufrimento que lle pretendían infrinxir os misericordiosos parabolanos.

Algunha das frases que xa pasaron a formar parte da historia do séptimo arte:
"Debemos ver el mundo tal y como es. Dejemos atrás las ideas preconcebidas".
"Te das cuenta de que podemos ser las dos únicas personas en el mundo que saben que ahora mismo se están moviendo".
"El círculo, la figura más perfecta, no es más que una elipse en la que sus dos focos principales se han acercado tanto que forman uno sólo".

Ágora preséntase como unha crítica feroz contra os fanatismos relixiosos e condena a irracionalidade das súas accións. Busca eloxiar as virtudes humanas através da filosofía e da ciencia encarnadas na figura dunha muller intelixente, brillante e que cuestiona o pensamento popular imposto, basado na minupalación exercida por uns poucos.

Ambientación:
Para todos aqueles que caemos presos da maxia da cidade de Alexandría, Ágora permítenos pasear polas súas rúas, sobrevoar o seu Faro, unha das sete maravillas do mundo antigo da que apenas se conservan restos, visitar a súa impoñente Biblioteca e o Serapeo, disfrutar dos seus templos ou da súa ágora, ... Disfrutar da recreación da Alexandría do século IV d.c. na gran pantalla supón todo un luxo, difícil de expresar con palabras. Amenábar combina hábilmente planos impregnados por unha intensa e, por momentos, sublime luz cando Hipatia contempla a cidade dende o alto dun edificio e Alexandría se extende aos seus pés, o que realza o seu misterioso encanto, con planos escuros das zonas máis sombrías dos templos paganos, da Biblioteca, do Serapeo, ... que contribúe a enfatizar os claros e escuros que se vivían nesa época de decadencia cultural. Independientemente da polémica xerada pola vehemencia coa que a película ataca o suposto fanatismo cristiano, resulta incuestionable a brillantez que acada en tódolos aspectos técnicos.

Outro tipo de recurso moi utilizado por Amenábar, ao longo de todo o film, son os planos nos que progresivamente nos vamos alonxando da Terra ata que ésta se perde na inmensidade do universo. Aínda que nun principio non acaba de entender o seu próposito no conxunto da película, segundo avanza a trama, a sensación de inmensidade do universo fronte a insignificancia da trascendencia humana e a imposibilidade de comprender os seus recónditos segredos faise máis presente e esta sucesión de planos reforzan esa idea.

Aínda que Ágora non se pode definir estrictamente coma unha película de acción, as violentas loitas que tiñan lugar entre os diferentes colectivos relixiosos, nesa época tan convulsa, conforman unha peza esencial dentro do conxunto total do film. Á hora de rodar estas esceas, Amenábar decide apostar por dotalas dunha maior sensación de realismo, evitando abusar do retoque por ordenador tan común neste tipo de films pseudohistóricos, conseguindo ademais que eso non supoña unha pérdida sensible de espectacularidade.

O resultado final é un apaixoado retrato dos violentos episodios vividos en Alexandría, narrados cunha desgarradora crudeza, e acompañando cada un destos momentos pola tradicional banda sonara épica que tanto gusta no cine americano, e que axuda a crear unha atmósfera máis vibrante e emocionante para o espectador. Desta forma, Amenábar da un paso ao fronte e, ademais do seu habitual coidado polo detalle en cada plano, decide impregnar o seu cine dunha forte compoñente emocional que se fai máis presente no relato a medida que se acerca o desenlace do film.

Valoración personal: 8.0

PD: Para pechar definitivamente esta crítica, mencionar dous pequenos apuntes sobre algunhas das críticas que escoitei nada máis saír do cine. A pretensión de Ágora non é mostrarnos unha fiel descripción da historia, senón que podemos dicir que pertence a ese xénero que me gusta denominar pseudohistórico porque colle elementos da historia coñecidos e verídicos e confecciona unha historia de ficción entorno a eles. Polo que non se pode censurar a película simplemente porque non se ciña milimétricamente á realidade histórica. E por outro lado, os razoamentos e as exposicións que se fan sobre astronomía soan evidentes e ñoñas dende a perspectiva actual, pero se somos capaces de imaxinarnos por un momento esa época, marcada por imposicións ideolóxicas e falsas crenzas, descifrar algúns dos pequenos enigmas do universo era toda unha odisea.

No hay comentarios: